Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2023 r., III CZP 108/22

Przyjęcie istnienia w stanie prawnym obowiązującym od 1 stycznia 1965 r. do 2 sierpnia 2008 r. służebności „o treści odpowiadającej służebności przesyłu” oraz doliczenie czasu posiadania takiej służebności do czasu niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu narusza zakaz działania prawa wstecz wyrażony m.in. w art. 3 k.c. Naruszenie takie może mieć przy tym rażąco niekorzystne skutki dla jednostek. W licznych przypadkach urządzenia przesyłowe zostały wybudowane na wiele lat przed przyjęciem kwestionowanej wykładni i należałoby uznać, że minął już termin zasiedzenia. Tym samym doszło do trwałego obciążenia nieruchomości, mimo braku świadomości właścicieli, jak również braku możliwości podjęcia przez nich obrony prawa własności i przeciwstawienia się nabyciu prawa przez zasiedzenie. Pozostaje to w sprzeczności z jedną z podstawowych funkcji zasiedzenia jako instytucji prawnej, którą jest skłonienie opieszałego właściciela do podjęcia czynności zmierzających do odzyskania swojego władztwa nad rzeczą, pod rygorem utraty lub ograniczenia przysługującego mu prawa.

***

Czy sąd orzekający w sprawie o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności przesyłu jest związany ustaleniami i oceną prawną, które zdecydowały o wydaniu rozstrzygnięcia przez sąd orzekający w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu pomiędzy tymi samymi uczestnikami, w którym to postępowaniu wniosek właścicieli nieruchomości mającej być obciążoną, został prawomocnie oddalony z uwagi na uwzględnienie zarzutu zasiedzenia tej służebności?

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2022 r., III CZP 23/22

​W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu sąd nie jest związany ustaleniami i oceną prawną, które zadecydowały o prawomocnym oddaleniu wniosku o ustanowienie tej służebności w sprawie między tymi samymi uczestnikami z uwagi na uwzględnienie zarzutu jej zasiedzenia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2021 r., II CSKP 138/21

Trzeba (…) zauważyć, że art. 305(1) k.c. nie rozstrzyga expressis verbis jak szeroki jest zakres oddziaływania służebności na możliwość korzystania z gruntu przez właściciela; skonkretyzowanie treści służebności następuje przy jej ustanowieniu. Mając na względzie przeznaczenie urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., na jej treść składa się przede wszystkim uprawnienie do posadowienia urządzeń wraz z zachowaniem pasa technicznego,
a także uprawnienie do ich utrzymywania oraz bieżącej eksploatacji, dozoru, konserwacji, remontu, modernizacji, usuwania awarii.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2021 r., V CSKP 68/21

O ile  w  orzecznictwie  wyrażono  stanowisko,  że  w  drodze  umowy  lub konstytutywnego orzeczenia sądowego służebnością przesyłu można obciążyć nie tylko nieruchomość, ale także prawo użytkowania wieczystego (zob. uchwała Sądu Najwyższego  z  17  maja  2017  r.,  III  CZP  101/16,  OSNC  2017/11/123  wraz z wskazanym  w  niej  wcześniejszym  orzecznictwem),  o  tyle  do  nabycia przez zasiedzenie  takiej  służebności  dochodzi  na  rzeczy.  Przedmiotem  posiadania prowadzącego do nabycia przez zasiedzenie prawa rzeczowego, są bowiem rzeczy materialne w rozumieniu art.  45  k.c., mogące być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego i posiadania (nieruchomości i  ruchomości). Skoro  zasiedzenie służebności  gruntowej  przesyłu  (lub  służebności  przesyłu) jest  odmiennym od ustanowienia tych służebności w drodze czynności prawnej lub orzeczenia sądu, sposobem powstania tego ograniczonego prawa rzeczowego (nabycie przez posiadacza  nieodpłatne,  z  mocy  ustawy,  w  sposób  pierwotny,  bez konieczności podejmowania  jakichkolwiek czynności  przez  właściciela  nieruchomości  lub  jego wieczystego  użytkownika),  to  w każdym  przypadku  służebność  ta  obciąża nieruchomość jako  rzecz,  a  nie  ustanowione  na  niej  prawo  użytkowania wieczystego. (…)

Służebność  powstająca  w  związku z wykorzystywaniem  nieruchomości  dla  potrzeb  tych  urządzeń  obciąża  zatem nieruchomość i kieruje się przeciwko uprawnieniom właściciela, także wtedy, gdy nieruchomość jest przedmiotem użytkowania wieczystego. Służebność nie obciąża w takim przypadku prawa użytkowania wieczystego, chociaż ma wpływ na zakres i sposób korzystania z gruntu  przez  wieczystego  użytkownika.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2020 r., II CSK 775/18

Służebność nabywana przez zasiedzenie ogranicza się treścią do takich postaci władania nieruchomością, jakie były manifestowane właścicielowi w czasie biegu terminu zasiedzenia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r.,  I CSK 20/20

Pas drogowy drogi publicznej nie może być oddany przedsiębiorcy przesyłowemu do korzystania przez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego - służebności przesyłu.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2020 r., II CSK 752/18

Służebność przesyłu unormowana w art. 305[1] i n. k.c., ma charakter czynny. Obejmuje ona uprawnienie do określonych działań dotyczących nieruchomości obciążonej, w szczególności do utrzymywania posadowionych na nieruchomości urządzeń i korzystania z nich zgodnie z ich przeznaczeniem. Nie obejmuje natomiast innych ograniczeń własności związanych z oddziaływaniem linii elektroenergetycznej, polegających m.in. na ograniczeniu właściciela - w strefie ochronnej - w możności dokonywania w stosunku do nieruchomości określonych działań, w tym powstrzymywania się od zabudowy. Ograniczenia te są niezależne od tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości, na której są umiejscowione urządzenia przesyłowe, i nie są objęte treścią ewentualnej służebności obciążającej tę nieruchomość. Stwierdzenie zasiedzenia służebności w tym zakresie byłoby zatem wadliwe, podobnie jak ustanowienie w tym zakresie za wynagrodzeniem służebności przesyłu.

W konkluzji należy zatem podkreślić, że stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie obejmuje terenu znajdującego się w strefie ochronnej, związanej z oddziaływaniem linii elektroenergetycznej.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2019 r.,  II CSK 510/18 

Przeznaczenie nieruchomości na cel publiczny w rozumieniu art. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami nie wyłącza tej nieruchomości z obrotu cywilnoprawnego i nie stanowi przeszkody do nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej obciążającej tę nieruchomość, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Brak podstaw prawnych do wyrażenia poglądu, jakoby samo przeznaczenie nieruchomości na cel publiczny w rozumieniu art. 6 u.g.n. wyłączało tę nieruchomość z obrotu cywilnoprawnego i stanowiło przeszkodę do nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej obciążającej tę nieruchomość. Przeszkoda taka pojawia się bowiem dopiero wtedy, gdy przepis szczególny ją przewiduje.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2019 r., III CZP 20/19

 Służebność przesyłu jest służebnością czynną. Jej ustanowienie upoważnia przedsiębiorcę do określonych działań na nieruchomości obciążonej, a ich cel ma być podporządkowany utrzymaniu we właściwym stanie technicznym urządzeń niezbędnych do wykonywania działalności gospodarczej polegającej na dostarczaniu odbiorcom energii, płynów, lub świadczeniu usług polegających na odbiorze ścieków i zapewnieniu łączności. (…) Wiąże się to także z ograniczeniami właściciela nieruchomości obciążonej co do sposobu korzystania z niej i takiego jej zagospodarowania, by przedsiębiorca miał zagwarantowaną stałą możliwość dostępu do swoich urządzeń. Należące do istoty tego ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości. Z istoty służebności przesyłu nie wynikają natomiast żadne innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad nią, a w szczególności takie, które odpowiadają przewidzianemu w art. 285 § 1 k.c. pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań. Uprawnienia przedsiębiorcy w odniesieniu do obszaru objętego zasięgiem strefy kontrolowanej będące konsekwencją jej ustanowienia wykraczają wobec tego poza zakres uprawnień dający się wyprowadzić z art. 3051 k.c. To samo dotyczy ograniczeń właściciela nieruchomości w sposobie korzystania z niej.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 sierpnia 2019 r., II FSK 3396/17

Sytuacja opodatkowania przychodu z tytułu otrzymania „nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw", uregulowana jest w art. 12 ust. 1 pkt 2 i ust. 6 pkt 1- 4 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (zwana dalej: „u.p.d.p.”). 

(…) nie budzi wątpliwości to, że umowa o ustanowienie służebności przesyłu, zgodnie z art. 305¹ K.c. może być ustanowiona odpłatnie, jak i nieodpłatnie (…)

Uwzględniając zasadę pewności prawa i określoności konstruowania obowiązku podatkowego w drodze ustawy, użyte w art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p. określenie „otrzymanie nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw” należy rozumieć, jako niewywołujące przychodu w sytuacji, gdy czynność prawna jest ze swej istoty zawsze nieodpłatna (nabycie następuje w drodze zasiedzenia służebności przesyłu lub gdy podatnik, korzystając z zasady swobody umów i kształtowania swej sytuacji prawnej, dokonuje czynności prawnej nieodpłatnie, w drodze umowy lub ugody sądowej). Przychód zaś powstawałby w takich przypadkach, gdy podatnik zmieniając charakter czynności prawnej odpłatnej, dokonuje jej jako nieodpłatnej. W takim przypadku z istoty rzeczy powinien liczyć się na gruncie prawa podatkowego z negatywnymi konsekwencjami podatkowymi.

Trudno tu mówić o „wzbogaceniu” przedsiębiorcy w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p., skoro ustanowienie służebności jest konieczne dla zapewnienia właściwego korzystania z urządzeń,
o których mowa w art. 49 § 1 K.c.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2019 r., V CSK 338/18

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego wystąpienie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe nie przerywa biegu przedawnienia, nawet wtedy, gdy odpowiednie roszczenie zostało skierowane na drogę sądową (…).Skutek przerwania biegu zasiedzenia służebności mogło odnieść wystąpienie uczestnika z propozycją zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu. Można to bowiem poczytać za sposób uznania roszczenia.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 110/18

Wybudowanie urządzeń przesyłowych na gruncie osoby trzeciej za jej zgodą wyrażoną bez zachowania formy aktu notarialnego świadczy o złej wierze posiadacza służebności.

Uchwała Sądu Najwyższego (3) z dnia 15 lutego 2019 r., III CZP 81/18

Przedsiębiorstwo państwowe, które nabyło z mocy prawa -  na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6) - własność urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomości Skarbu Państwa, może być uznane za posiadacza w dobrej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2018 r., III CZP 50/17

1.       ​Nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe - na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6) - własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości.

2.       Odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Uchwała z dnia 5 czerwca 2018 r. została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne:

"1) Czy uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do Skarbu Państwa, na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r., Nr 2, poz. 6) spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo  z mocy prawa - jako prawa związanego z własnością urządzeń, - służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającego te nieruchomości?

2) w przypadku udzielenia odpowiedzi negatywnej na powyższe pytanie, czy przedsiębiorstwo przesyłowe jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności, na rzecz tego przedsiębiorstwa?"

Uchwała Sądu Najwyższego (3) z dnia 15 września 2017 r., III CZP 34/17

W postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne wydanie, na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione w zasadzie.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017 r., III CZP 101/16

Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe - zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej - znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.

Uchwała Sądu Najwyższego (3) z dnia 12 maja 2017 r., III CZP 5/17

Roszczenie osób fizycznych, wspólników spółki cywilnej, którzy na nieruchomości wchodzącej w skład ich majątku wspólnego prowadzą hotel, o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości w związku z przebiegiem przez nią gazociągu należącego do przedsiębiorcy przesyłowego przedawnia się w terminie trzech lat.

Uchwała Sądu Najwyższego (3) z dnia 13 kwietnia 2017 r., III CZP 3/17

Właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo - kanalizacyjnemu (art. 305[2] § 2 w związku z art. 305[1] k.c.).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2017 r., III CZP 28/17

W sprawie z wniosku przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu dla istniejących urządzeń przesyłowych nie jest dopuszczalne ustanowienie służebności przesyłu według innego przebiegu niż istniejący.