Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 czerwca 2022 r., I OSK 840/19

Przesłankami, które umożliwiają podjęcie działań zmierzających do ustalenia opłaty adiacenckiej są m.in. dokonanie podziału nieruchomości i wykazanie wzrostu wartości nieruchomości w wyniku dokonanego podziału. W art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami zostały zawarte definicje nieruchomości gruntowej i działki gruntu. Zgodnie z art. 4 pkt 1 tej ustawy nieruchomością gruntową jest grunt wraz z częściami składowymi, z wyłączeniem budynków i lokali, jeżeli stanowią odrębny przedmiot własności, zaś w myśl art. 4 pkt 3 działką gruntu jest niepodzielona, ciągła część powierzchni ziemskiej stanowiąca część lub całość nieruchomości gruntowej. Z powyższego wynika, że pojęcie "działka gruntu" zawiera się w pojęciu "nieruchomość gruntowa". Tym samym użycie w art. 98a ustawy o gospodarce nieruchomościami pojęcia "nieruchomość", w odniesieniu do nieruchomości przed podziałem i po podziale oznacza, że ustalenia wzrostu wartości nieruchomości dokonuje się przez porównanie wartości nieruchomości istniejącej przed podziałem i zsumowanej wartości wszystkich nieruchomości powstałych w wyniku podziału.

Wyrok  Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 grudnia 2021 r.,  I OSK 70/19

Przepis art. 146 ust. 2 u.g.n. zawiera upoważnienie ustawowe dla gminy do ustalenia wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej. Upoważnienie ustawowe nie zawiera natomiast możliwości określenia jakichkolwiek zwolnień w uiszczaniu tej opłaty czy stanowienia preferencyjnych warunków jej ponoszenia. Gdyby ustawodawca chciał dopuścić różnicowanie wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej obowiązującej na terenie danej gminy to równocześnie wskazałby kryteria przy zastosowaniu których takie różnicowanie byłoby możliwe, brak takich kryteriów dodatkowo potwierdza stanowisko zgodnie z którym na terenie gminy obowiązuje jedna stawka procentowa opłaty adiacenckiej.

(…) podjęcie uchwały przez radę gminy w sprawie wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej to ustawowy obowiązek nałożony na radę gminy. Jeżeli zatem rada gminy została zobowiązana do ustalenia wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej, to nie może obowiązującej stawki uchylić bez jednoczesnego jej wprowadzenia w nowej wysokości.

Wyrok  Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 października 2021 r., II OSK 2640/18

W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że stawka zerowa renty planistycznej jest możliwa w sytuacji, gdy przy tworzeniu planu można bezspornie ustalić, że w stosunku do pewnych nieruchomości nie mogą zaistnieć przesłanki do wymiaru renty planistycznej z art. 36 ust. 4 u.p.z.p. (na przykład, gdy nieruchomości te nie mogą być zbywane). Wymaga to jednak przeprowadzenia szczegółowej analizy nieruchomości objętych planem i odzwierciedlenia wyników tej analizy w materiałach planistycznych, a także dokładnego określenia w ustaleniach planu terenów, w stosunku do których stawka zerowa została uchwalona (por. wyrok NSA z 9.02.2018 r. II OSK 1469/17 i wskazane tam orzecznictwo).

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 19 maja 2021 r., I OSK 3148/18

Opłata adiacencka to świadczenie z tytułu korzyści, jakie odnosi właściciel bądź użytkownik wieczysty z faktu przeprowadzenia w terenie, na którym położona jest działka, takich działań, które zwiększają jej wartość rynkową, które zostało zdefiniowana w art. 4 pkt 11 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (u.g.n.).

Obowiązek uiszczenia opłaty adiacenckiej, o której mowa w art. 145 u.g.n., ustawodawca powiązał ze stworzeniem warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej albo ze stworzeniem warunków do korzystania z wybudowanej drogi i jednocześnie ze wzrostem wartości nieruchomości. Przy czym, nie jest wystarczające samo stworzenie warunków do podłączenia nieruchomości do określonych urządzeń infrastruktury technicznej, czy też możliwości korzystania z wybudowanej drogi. Elementem koniecznym jest również wzrost wartości nieruchomości. Dla obowiązku poniesienia opłaty adiacenckiej nie ma przy tym znaczenia, czy dany właściciel nieruchomości zamierza korzystać z nowej infrastruktury czy drogi, istotne jest jedynie że taką możliwość uzyskał i że w jej następstwie wzrosła wartość jego majątku.

(…) za budowę drogi w rozumieniu przepisów związanych z nakładaniem opłaty adiacenckiej można uznać również budowę nawierzchni utwardzonej, lepszej niż dotychczasowa.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 9 lutego 2021 r., I OSK 1799/19

Wszczęcie postępowania w sprawie ustalenia opłaty adiacenckiej może nastąpić w terminie do 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego obowiązek gminy do złożenia oświadczenia woli o nabyciu na własność za wynagrodzeniem urządzeń infrastruktury technicznej.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego poprzestanie (…) na językowym rozumieniu art. 143 ust. 1 u.g.n. i objęcie zakresem zastosowania zawartej w nim normy wyłącznie sytuacji, w których gmina faktycznie "wybuduje" urządzenia infrastruktury technicznej, a tym samym pozbawianie gminy prawa do ustalania opłaty adiacenckiej w sytuacjach odwrotnych, w tym takich, w których gmina zostanie przymuszona do nabycia wybudowanych przez podmiot prywatny urządzeń technicznych, jest niewystarczające i sprzeciwiałoby się wynikom wykładni systemowej i celowościowej tego przepisu. Przepis art. 143 ust. 1 i następne u.g.n. należy bowiem intepretować w powiązaniu z przywołanymi wyżej pozostałymi przepisami obowiązującymi w systemie prawa, tj. art. 7 ust. 1 pkt 3 u.s.g., art. 31 ust. 1 i ust. 2 u.z.z.w. oraz art. 49 § 2 k.c. Dopiero wszystkie te regulacje interpretowane łącznie współkształtują treść art. 143 ust. 1 u.g.n., prowadząc do wniosku, że ustawodawca - przewidując możliwość przejęcia przez gminę już wybudowanych przez osoby prywatne urządzeń infrastruktury technicznej, w tym służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, nie mógł poza zakresem zastosowania art. 143 i następnych u.g.n. pozostawić stanów faktycznych, które nie odpowiadają słownikowemu rozumieniu terminu "wybudowanie" urządzeń infrastruktury przez gminę, ale z którymi wiąże się sfinansowanie wybudowania tych urządzeń ze środków gminy.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 12 stycznia 2021 r., II OSK 1408/19

Uregulowana w art. 36-37 upzp opłata jest formą przejęcia przez wspólnotę samorządową wzrostu wartości nieruchomości wywołanego uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmiany (tzw. ulepszenie planistyczne). Wzrost wartości musi zatem dotyczyć nieruchomości według jej stanu i cech na dzień wejścia w życie planu. W świetle art. 36 ust. 4 w zw. z art. 37 ust. 1 upzp niedopuszczalne jest uwzględnianie przy określaniu wartości nieruchomości jakichkolwiek czynników, które miały miejsce po dacie uchwalenia lub zmiany planu jak nakłady na nieruchomości, dokonanie jej podziału lub scalenia. Skoro uwzględnieniu mają podlegać tylko skutki uchwalenia planu miejscowego albo jego zmiany, to wyłączną datą stanu, zgodnie z którym należy dokonać oszacowania nieruchomości jest data wejścia w życie planu, który wywołał wzrost wartości nieruchomości.

W świetle art. 37 ust. 1 upzp wzrost wartości musiał być ustalony bez uwzględnienia skutków późniejszych podziałów geodezyjnych i funkcji poszczególnych działek jakie pełnią po podziale.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego przepis art. 36 ust. 4 upzp ma zastosowanie nie tylko gdy dochodzi do zbycia całej nieruchomości objętej ulepszeniem, ale również jej wydzielonej części nieruchomości lub idealnej części określonej jej ułamkiem – udziału.

Przedmiot zbycia ma zatem to znaczenie, że wysokość opłaty ustala się proporcjonalnie do zbytej części czy udziału nieruchomości pierwotnej. (…) Z natury rzeczy opłata z tytułu ulepszenia planistycznego jest podzielna, w szczególności kiedy właściciel zbywa wydzielane działki stopniowo i udziały w wydzielanych działkach. Nie ma również przeszkód aby wydawać decyzje częściowe odnoszące się do poszczególnych działek i udziałów, pomimo że były objęte jednym aktem notarialnym.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 16 czerwca 2020 r., II OSK 161/20

Zasadą polskiego systemu prawnego jest obowiązek uiszczania opłat za wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej. Dochody te służą realizacji wyrażonej w art. 5 Konstytucji zasady zrównoważonego rozwoju, natomiast zwolnienie na zasadzie wyjątku od uiszczania należności i opłat, gruntów pod budynkami w pełni realizuje wynikające z art. 75 ust. 1 Konstytucji RP zobowiązanie do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli.

Zgodnie z art. 12a pkt 2 uogrl. obowiązek uiszczenia należności i opłat rocznych (przez osobę, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów rolnych z produkcji) nie dotyczy wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej na cele budownictwa mieszkaniowego, ale jest ograniczony do 0,02 ha na każdy lokal mieszkalny w przypadku budynku wielorodzinnego. W świetle powyższego przepisu zwolnienie z uiszczania należności i opłat jest ograniczone wyłącznie do budynku, a nie zaś szeroko rozumianego budownictwa mieszkaniowego. Przepis ten zwalnia z obowiązku uiszczenia należności i opłat rocznych w stosunku do gruntu pod konkretny budynek. Nie przewiduje się więc zwolnienia z obowiązku uiszczenia należności i opłat rocznych całego gruntu pod projektowane osiedle, a więc obok gruntów pod budynki także gruntów pod drogi dojazdowe (wewnętrzne lub publiczne) i pozostałych elementów infrastruktury mieszkaniowej, nawet niezbędnej do funkcjonowania całego osiedla.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 20 listopada 2019 r., II OSK 2930/18

W świetle ww. art. 37 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wzrost wartości całej nieruchomości lub jej części stanowi różnicę między wartością nieruchomości po uchwaleniu planu miejscowego a wartością nieruchomości przed jego uchwaleniem. Określając wartość nieruchomości po uchwaleniu planu miejscowego, należy uwzględnić przeznaczenie terenu wynikające z nowego planu miejscowego. Określając natomiast wartość nieruchomości lub jej części przed uchwaleniem planu miejscowego, należy brać pod uwagę przeznaczenie terenu wyznaczone w zmienionym planie miejscowym lub w przypadku jego braku faktyczny sposób wykorzystania nieruchomości.

Przez faktyczny sposób wykorzystywanie nieruchomości w warunkach ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym należy rozumieć wyłącznie stan rzeczywisty nieruchomości przed uchwaleniem planu, a nie potencjalne możliwości jej zagospodarowania.

Ustalając wartość nieruchomości - a nie jej cenę - rzeczoznawca musi jako zasadę przyjmować ceny netto. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że przy określaniu wartości rynkowej nieruchomości rzeczoznawca majątkowy, jako podstawę wyceny stosuje ceny transakcyjne niezawierające podatku od towarów i usług.

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 września 2020 r., I GW 8/20

Kwestia właściwości miejscowej organów egzekucyjnych została określona w art. 22 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2019 r. poz.1438 ze zm., dalej: u.p.e.a.). W tym miejscu odnotować należy, że pomimo wskazania w art. 22b ust. 4 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 471 (dalej jako u.o.g.r.l.), marszałka województwa jako organu egzekucyjnego, w przepisach tej ustawy nie wskazano wprost właściwości miejscowej organu egzekucyjnego. (…) Status marszałka województwa, jako wierzyciela w rozumieniu art. 22b u.o.g.r.l., nie determinuje jego wyłączności jako organu egzekucyjnego w zakresie prowadzenia egzekucji należnych mu opłat.  

(…) treść art. 22b tej ustawy określa wyłącznie zakres przedmiotowy działania marszałka województwa jako organu egzekucyjnego (dochody budżetu województwa wskazane w art. 22b ust. 1 u.o.g.r.l.), jednak nie reguluje właściwości miejscowej organu egzekucyjnego, zatem wobec braku przepisu regulującego to zagadnienie w ustawie o ochronie gruntów na podstawie art. 30 u.o.g.r.l. ustalenia właściwości organu egzekucyjnego należy dokonywać w oparciu o regulacje zawarte
w art. 22 u.p.e.a.

Wyrok  Trybunału  Konstytucyjnego z dnia 22 maja 2019 r., sygn. akt SK 22/16

(dotyczy: obniżenia wartości nieruchomości w okresie tzw. luki planistycznej)

Artykuł 37 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2018 r. poz. 1945 oraz z 2019 r. poz. 60, 235 i 730), rozumiany w ten sposób, że pozwala na ustalenie mniej korzystnego przeznaczenia nieruchomości niż w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, uchwalonym przed 1 stycznia 1995 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 lutego 2018 r., I OSK 1829/17

Stan prawny wytworzony wskutek geodezyjnego podziału nieruchomości na mniejsze działki umożliwia obrót prawny działkami wchodzącymi w skład podzielonej nieruchomości. Ta okoliczność niewątpliwie jest istotnym czynnikiem cenotwórczym. Cena rynkowa nieruchomości podzielonej geodezyjnie to cena, jaką można uzyskać za sumę podzielonych działek, a nie cena sprzedaży nieruchomości jedynie podzielonej geodezyjnie.Pojęcie "działka gruntu" zawiera się w pojęciu "nieruchomość gruntowa". Tym samym użycie w art. 98a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (powoływanej dalej jako „u.g.n.) pojęcia "nieruchomość", w odniesieniu do nieruchomości przed geodezyjnym podziałem i po podziale geodezyjnym oznacza, że ustalenia wzrostu wartości nieruchomości dokonuje się przez porównanie wartości nieruchomości istniejącej przed podziałem i zsumowanej wartości wszystkich nieruchomości powstałych w wyniku podziału. Przedstawionej wykładni nie sprzeciwia się również okoliczność, że ustawodawca w art. 4 pkt 3 u.g.n. definiuje pojęcie działki gruntu. Nie ma sprzeczności logicznej pomiędzy art. 98a a art. 4 pkt 3. Nieużycie w konstrukcji art. 98a pojęcia działki gruntunie daje podstaw do twierdzenia, że przedmiotem wyceny po podziale geodezyjnym jest nieruchomość z zaznaczonym podziałem geodezyjnym, a nie każda z wydzielonych działek, jeśli mogą one stanowić odrębne nieruchomości, podlegające obrotowi. Dokonując wykładni przepisu art. 98a, nie można abstrahować bowiem od skutku ekonomicznego, jaki z reguły powoduje podział nieruchomości na działki mniejsze.

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 listopada 2017 r., II OSK 2885/17

Konsekwencją zaliczenia w znaczeniu prawnym opłaty planistycznej do niepodatkowych należności budżetowych o charakterze publiczno-prawnym, ponieważ mamy do czynienia z dochodem pobranym przez jednostkę samorządu terytorialnego w trybie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, jest podleganie tego rodzaju opłat pod dyspozycję art. 67 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z tym przepisem "do spraw dotyczących należności, o których mowa w art. 60, nieuregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23, 868, 996 i 1579) i odpowiednio przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.)".

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 listopada 2017 r.,  II OSK 2941/16

[W myśl zaś art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, osoba, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić należność i opłaty roczne, a w odniesieniu do gruntów leśnych - także jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu. Obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji. Jednakże zgodnie z art. 12 ust. 16 cyt. ustawy, na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego marszałek województwa - w odniesieniu do gruntów rolnych, może między innymi umorzyć całość lub część należności i opłat rocznych, w przypadku inwestycji o charakterze użyteczności publicznej z zakresu oświaty i wychowania, kultury, kultu religijnego oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej, jeżeli inwestycja ta służy zaspokojeniu potrzeb lokalnej społeczności, jeżeli obszar gruntu podlegający wyłączeniu nie przekracza 1 ha i nie ma możliwości zrealizowania inwestycji na gruncie nieobjętym ochroną.]

Wykonanie obowiązku ustalonego decyzją dotyczącą opłaty rocznej w czasie trwania postępowania w sprawie umorzenia tej opłaty, nie unicestwia prawa strony do merytorycznego rozpatrzenia jej żądania. Przyjęcie w tym stanie faktycznym odmiennego poglądu prowadziłoby w praktyce do uniemożliwienia korzystania z uprawnień określonych w art. 12 ust. 6 ustawy, tj. do wydania decyzji o umorzeniu opłaty. W literaturze zwraca się uwagę, że zapłata przez podatnika zobowiązania, czy przymusowe wykonanie zobowiązania w trybie egzekucji nie może oznaczać, że strona wycofała wniosek o umorzenie zaległości.

 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 2017 r., II OSK 370/16

Umowa zamiany nieruchomości jako umowa służąca ekwiwalentnemu przeniesieniu własności nieruchomości bez użycia pieniądza w sposób oczywisty mieści się w pojęciu „zbycia nieruchomości” w rozumieniu art. 36 ust.4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Bez skutków ulepszenia planistycznego właściciel nie dysponowałby ekwiwalentnym dobrem mogącym być przedmiotem umowy zamiany. Różnica z umową sprzedaży jest tylko taka, że zamiast pieniędzy właściciel otrzymuje inną nieruchomość.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 października  2017 r., II OSK 2669/16

Przepis art. 12a pkt 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych stanowi o wyłączeniu obowiązku, gdy wyłącznie grunty z produkcji rolnej następuje na cele budownictwa mieszkalnego do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego. Wyłącznie zatem dotyczy tylko inwestycji na cele budownictwa mieszkalnego, a nie na budowę budynku o przeznaczeniu do przeprowadzenia działalności gospodarczej i cel zaspokojenia potrzeb mieszkających. Art. 12a ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych wprowadzając wyjątek od reguły uiszczenia opłaty (art. 12 ust.1 tej ustawy) nie może być interpretowany rozszerzająco obejmując przeznaczenie inwestycji też na inny cel.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 2016 r., II OSK 2507/15

Użyty w art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym u.p.z.p. termin "zbycie nieruchomości" obejmuje każdą czynność prawa cywilnego, na mocy której zmienia się właściciel lub użytkownik wieczysty tej nieruchomości, z wyłączeniem przypadku objętego przepisem art. 36 ust. 4a tej ustawy oraz przeniesienia własności na podstawie umowy darowizny na rzecz osoby bliskiej (uchwała NSA z 10 grudnia 2009 r., sygn. II OSK 3/09, ONSAiWSA 2010, Nr 2, poz. 22). Zatem obejmuje również swoim zakresem wniesienie nieruchomości tytułem wkładu niepieniężnego (aportu) do spółki komandytowej. Czynność ta ma charakter ekwiwalentny, gdyż strona wyzbywająca się własności nieruchomości uzyskuje w zamian wymierną korzyść przez objęcie nowo powstałych udziałów w spółce osobowej.