Postanowienie  Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., III CZP 82/20

Należy zwrócić uwagę, że za ograniczeniem zastosowania art. 231 § 2 k.c. do stosunków między właścicielem a posiadaczem, który włada rzeczą bez tytułu prawnego, przemawia już samo usytuowanie art. 231 k.c. w ramach Działu poświęconego przepisom o ochronie własności, które – przynajmniej co do zasady – regulują przypadki naruszeń prawa własności, a więc przypadki ingerencji w prawo własności ze strony osoby, której nie przysługuje skuteczny względem właściciela tytuł do tego.

Podstawowa wątpliwość dotyczy tego, czy art. 231 § 2 k.c. może mieć zastosowanie wówczas, gdy budynek lub inne urządzenie wzniosła na gruncie osoba, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe w postaci użytkowania.

W każdym jednak razie, obowiązująca regulacja odnosząca się do prawa użytkowania nie stwarza wystarczających podstaw do przyjęcia, że właściciel gruntu może wystąpić z roszczeniem przewidzianym w art. 231 § 2 k.c. także w sytuacji, w której budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki wzniósł na gruncie jego użytkownik.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2021 r., III CZP 28/21

Domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.), także w odniesieniu do wpisu hipoteki, może zostać wzruszone - jako przesłanka rozstrzygnięcia - w innej sprawie cywilnej niż sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 tej ustawy).

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2021 r., III CZP 79/19

​Roszczenie właściciela gruntu określone w art. 231 § 2 k.c. nie ulega przedawnieniu.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 2 marca 2021 r., I OSK 2680/20

Obowiązek przeprowadzenia rokowań nie może czynić regulacji zawartej w art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (u.g.n.) martwą, a więc wstrzymywać w nieskończoność możliwość jej zastosowania. Ustawa nie tylko nie definiuje rokowań, ale i nie precyzuje ani sposobu ich prowadzenia, ani czasu, jaki jest niezbędny do uznania, że rokowania zostały przeprowadzone i zakończyły się brakiem porozumienia. Dlatego warunkiem wszczęcia procedury ograniczającej sposób korzystania z nieruchomości wskazanej w art. 124 ust. 1 u.g.n. jest wykazanie, że rokowania te faktycznie odbyły się i okazały się nieskuteczne (a nie pozorne). Gwarancją niewkraczania przez organ administracji w sposób nieuprawniony w sferę własności nieruchomości jest więc obowiązek dołączenia do wniosku dokumentacji uwidaczniającej przeprowadzenie rokowań zakończonych brakiem zgody właściciela na wykonanie prac na jego nieruchomości.

Wyrok SN  z dnia  29 września 2020 r., I NSNc 42/20

Obecność zasad współżycia społecznego jako  klauzuli generalnej w art. 140 k.c., która wyznacza granice uprawnień właściciela (…) wskazuje  na  to,  że  rozporządzanie  prawem własności może być poddane ograniczeniu, jeśli zostanie dokonane w sprzeczności z  zasadami  współżycia  społecznego. Ograniczenie  to  ma  swoją  konstytucyjną podstawę,  bowiem  art.  64 ust.  3  Konstytucji  RP dopuszcza  ograniczenie prawa własności  w  drodze  ustawy  w  zakresie, w  jakim  nie  narusza  ona  istoty  prawa własności,  zatem  właśnie  w  okolicznościach wyjątkowych. 

W  ocenie  Sądu Najwyższego  uprawnienia  właściciela  nieruchomości wskazane  w  art.  140  k.c. w świetle naruszenia art. 58 § 2 k.c. nie podlegają ochronie prawnej.

Klauzula   generalna   dobra   rodziny   i   dobra dziecka  należy  do  zasad współżycia  społecznego,  których  naruszenie przez  czynność  prawną  może doprowadzić do jej bezwzględnej nieważności (art. 58 § 2 k.c.). Według art. 140 k.c. zasady współżycia społecznego stanowią wewnętrzny wyznacznik dla treści prawa własności,  wyznaczają  jego  granice.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2019 r., II CSK 159/18

Alternatywą dla ustanowienia prawa rzeczowego uprawniającego do korzystania z cudzej nieruchomości na cele posadowienia na niej urządzeń przesyłowych jest ustalenie takiego tytułu o charakterze obligacyjnym. Taki tytuł dla przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych może tworzyć najem lub dzierżawa (w zależności między innymi od tego, czy właściciel nieruchomości zażądałby wynagrodzenia za zezwolenie na korzystanie z jego nieruchomości na cele posadowienia na niej urządzeń przesyłowych). Do zawarcia tego rodzaju umowy ustawa nie wymaga żadnej szczególnej formy, a swoją akceptację dla związania się nią strony mogą wyrazić także przez czynności konkludentne. (…) Oznacza to zatem, że stosunek taki może ulec zakończeniu na skutek wypowiedzenia przez jedną ze stron. Wypowiedzenie stanowi jednostronną czynność prawną o charakterze prawokształtującym, która w przypadku dotarcia do drugiej strony stosunku zobowiązaniowego (przy uwzględnieniu dyspozycji art. 61 Kodeksu cywilnego) prowadzi do zniesienia tego stosunku ze skutkiem prawnym na przyszłość.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 32/19

​Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz. U. z 2019 r., poz.  1396 ze zm.) według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 28/19

​Roszczenie przewidziane w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 1234 ze zm.) przysługuje osobie będącej właścicielem lokalu w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 tej ustawy w okresie, którego dotyczy żądanie pozwu.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2019 r., III CZP 11/19

​Artykuł 63 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej ( jedn. tekst:  Dz.U. z 2018 r., poz. 380 ze zm.) nie stanowi przepisu zawartego w ustawie szczególnej w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (jedn. tekst: Dz.U. z 2018 r.,  poz. 1235).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 109/18

 Roszczenie właściciela gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, o nabycie przez posiadacza własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 231 § 2 k.c.) nie ulega przedawnieniu.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2017 r., II CSK 145/17

Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.) nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie, lecz powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia rzeczowego, przy pomocy którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, ale także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi wieczystej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2015 r., III CSK 372/14, niepubl.). Powództwo to więc zmierza (w przeciwieństwie do powództwa o ustalenie, że określona nieruchomość przeszła z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa), do określenia aktualnego stanu prawnego nieruchomości od strony podmiotowej, a w przypadku nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa łączy się również z określeniem państwowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej albo państwowej osoby prawnej, która będzie uprawniona do wykonywania prawa własności w imieniu Skarbu Państwa (zob. § 41 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 z późn. zm.).

W związku z tym, dla oceny legitymacji procesowej czynnej w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w której żądanie wpisu dotyczy prawa własności Skarbu Państwa, istotne znaczenie ma to, czy państwowa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, względnie określona państwowa osoba prawna będzie uprawniona do formalnego wykonywania prawa własności przedmiotowej nieruchomości w imieniu Skarbu Państwa, w wypadku uwzględnienia powództwa.

W konsekwencji zarówno okoliczność sprawowania faktycznego zarządu w imieniu Skarbu Państwa wyłącznie przez Lasy Państwowe oraz aktualny charakter przedmiotowej nieruchomości (las), determinuje legitymację procesową czynną Skarbu Państwa reprezentowanego przez Lasy Państwowe, jako tą państwową jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa, z którą wiąże się dochodzone roszczenie (art. 67 § 2 k.p.c.), a nie KOWR (poprzednio ANr), na podstawie art. 1, 2 i 5 ust. 1 u.g.n.r.s.p.

 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r.,  II CSK 371/17

Powództwa z art. 189 k.p.c. i art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 1007, ze zm. - dalej: „u.k.w.h.”) realizują odrębne kategorie roszczeń procesowych, stanowiące dwa niezależne środki ochrony prawnej, oparte na różnych przesłankach i zmierzające do osiągnięcia odmiennego celu. Powództwo z art. 10 u.k.w.h. służy uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym aktualnym na dzień orzekania. Zmierza do zaspokojenia roszczenia typu rzeczowego i pozostaje w ścisłym związku z ustrojową funkcją ksiąg wieczystych. Jest zatem właściwym instrumentem do rozstrzygnięcia sporu, której ze stron przysługuje prawo do nieruchomości objętej księgą wieczystą (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10, OSNC-ZD 2012, nr 1, poz. 7, z dnia 11 grudnia 2007r., II CSK 361/07, niepubl., z dnia 19 lutego 2003 r., V CKN 1614/00, niepubl., z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04, niepubl., z dnia 21 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, niepubl., i z dnia 10 października 1985 r., II CR 281/85, OSNC 1986, nr 7 - 8, poz. 125).

(…) Podzielić należy prezentowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, że do zbiegu roszczeń w zakresie powództw z art. 10 u.k.w.h. i art. 189 k.p.c. dochodzi jedynie wtedy, gdy powództwo z art. 10 u.k.w.h. w całości zaspakaja interes powoda. W konsekwencji sama możliwość żądania uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie oznacza automatycznie braku interesu prawnego powoda, bo powództwo oparte na art. 189 k.p.c. służy udzieleniu ochrony również w zakresie innych skutków prawnych mogących wyniknąć ze stosunku, który powód kwestionuje i które może usunąć wyrok ex tunc. W sprawie o ustalenie nieważności umowy przeniesienia własności nieruchomości jest istotne nie tylko to jakie skutki umowa ta wywołała w aspekcie prawnorzeczowym, ale w ujmowanym wielopłaszczyznowo aspekcie skutków cywilnoprawnych (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 745/16, niepubl., z dnia 9 września 2004 r., II CK 497/03, niepubl. oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 169/08, niepubl., z dnia 21 czerwca 2012 r., II CSK 506/11, niepubl., i z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 665/10, niepubl.).

(…) jako naruszającą zasady współżycia społecznego należy kwalifikować umowę zawartą z udziałem pełnomocnika działającego sprzecznie z rzeczywistą lub domniemaną wolą mocodawcy, o czym osoba trzecia - strona tej umowy, wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2013 r., II CSK 458/12, OSNC - ZD 2014, nr 1, poz. 10 i z dnia 20 października 2016 r., II CSK 59/16, niepubl.).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2017 r., II CSK 636/16

W judykaturze przyjmuje się, że art. 39b ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa posługuje się określonym w nim wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa jako kategorią ryczałtową, która ma pokrywać ogół należności przysługujących od podmiotu korzystającego bezumownie z nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 176/16, niepubl., oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 października 2016 r., P 123/15, OTK-A Zb.Urz. 2016, poz. 80). Potwierdzeniem tego jest to, że w art. 39b ust. 3 u.g.n.r. wyłączono stosowanie art. 224 - 231 k.c., z wyjątkiem art. 229 k.c.

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2018 r., III CZP 46/17

 W razie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej utrzymującej w mocy decyzję odmawiającą ustanowienia na rzecz byłego właściciela nieruchomości prawa użytkowania wieczystego na tej nieruchomości na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.), źródłem poniesionej przez niego (następców prawnych) szkody nie jest decyzja wydana z naruszeniem prawa, zezwalająca na sprzedaż lokali w budynku położonym na tej nieruchomości.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 marca 2018 r.,sygn. aktK 2/17

I. Art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 519, 785, 898, 1089, 1529, 1566, 1888, 1999, 2056 i 2290 oraz z 2018 r. poz. 9 i 88) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

II. Przepis wymieniony w części I traci moc obowiązującą z upływem 12 (dwunastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej