Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2024 r., II CSKP 1537/22

Najmniejsze obciążenie nieruchomości, przez które ma prowadzić droga konieczna (art. 145 § 2 Kodeksu cywilnego), nie zawsze wymaga przeprowadzenia tej drogi wzdłuż linii najkrótszej i przy najniższych kosztach. Przesłanka ta podlega ocenie w okolicznościach konkretnej sprawy, z uwzględnieniem kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości (art. 145 § 3 Kodeksu cywilnego), to zaś kryterium wymaga oceny przeznaczenia zarówno nieruchomości władnącej, jak i nieruchomości obciążonych.

Szczególnie wysokie koszty przystosowania wyznaczonego szlaku do przejazdu mogą być traktowane jako okoliczność przemawiająca za wyborem innego wariantu drogi, stąd też zakres tych czynności i ich koszty powinny być przedmiotem zainteresowania sądu orzekającego.

Historycznie ukształtowany sposób przemieszczania się do drogi publicznej właścicieli nieruchomości pozbawionej dostępu do tej drogi nie jest decydujący. Wpływ utartych zwyczajów i przyzwoleń na ukształtowanie służebności jest jedynie taki, że mogą stanowić wskazówkę przy określaniu, jaka droga w konkretnym wypadku najlepiej wypełni wymagania powołanego przepisu. Nie jest natomiast wykluczone określenie trasy służebności w całkowitym oderwaniu od dotychczasowej praktyki, jeśli droga taka lepiej odpowiada przesłankom z art. 145 § 2 i 3 k.c. Sąd ma bowiem obowiązek odnieść się do aktualnego, zmieniającego się w czasie, stanu nieruchomości.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2023 r., II CSKP 716/22

(...) art. 145 § 2 zdanie drugie k.c. koryguje regułę możliwie najmniejszego obciążenia gruntów służebnych, nakazując sądowi wyznaczenie drogi koniecznej w ten sposób, aby przebiegała po gruntach, które były przedmiotem czynności prawnej powodującej potrzebę ustanowienia służebności, chociażby ich uszczerbek związany z urządzeniem drogi był większy niż innych gruntów. U podstaw tego rozwiązania stoi założenie, że strony czynności prawnej powinny na zasadzie konsensu zadbać o to, aby grunty, które mają być jej przedmiotem, miały zabezpieczony dostęp do drogi publicznej. Jeżeli tak się nie stało, to właściciel nieruchomości, która dotychczas zapewniała dostęp do drogi publicznej, powinien liczyć się z tym, że służebność będzie przebiegać po jego gruncie, niesłuszne byłoby natomiast obciążanie nią innych gruntów, których właściciele nie partycypowali w dokonanej czynności prawnej. Zasada, według której drogę konieczną prowadzi się po gruntach objętych czynnością prawną powodującą potrzebę ustanowienia służebności, nie ma jednak bezwzględnego charakteru.  (...)

Zastosowanie rozważanej zasady nie może (...) prowadzić do rezultatów sprzecznych z interesem społeczno-gospodarczym, przy czym o sprzeczności takiej można mówić wtedy, gdyby urządzenie drogi koniecznej na gruntach będących przedmiotem czynności prawnej, która spowodowała konieczność ustanowienia służebności, niosłoby za sobą dla nich znacznie większy uszczerbek lub byłoby nadmiernie uciążliwe.

Postanowienie Sądu Najwyższego  z dnia 30 maja 2023 r., I CSK 5362/22

Przesłanka posiadania innego odpowiedniego dostępu do drogi publicznej przez posiadacza służebności jest bez znaczenia w sytuacji zasiedzenia służebności drogi koniecznej. Brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej badany jest bowiem w sytuacji ustanawiania służebności drogi koniecznej, a nie stwierdzenia jej zasiedzenia.

Czy nieruchomość, której właścicielowi przysługuje jedynie wynikające z art. 4 ust. 4 oraz art. 24_1 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (j.t. Dz. U. z 2018 r., poz. 845 ze zm.) uprawnienie do korzystania z infrastruktury dróg wewnętrznych - odpowiadające obowiązkowi partycypowania w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonym budynku lub osiedlu - jest nieruchomością nie mającą odpowiedniego dostępu do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.?

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2022 r., III CZP 19/22

Nieruchomość, której właścicielowi przysługuje wynikające z art. 4 ust. 4 oraz 241 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 1208) uprawnienie do korzystania z dróg wewnętrznych łączących się z drogą publiczną, ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.

Czy po podziale nieruchomości władnącej a następnie scaleniu wydzielonej w ten sposób części z inną nieruchomością, nie mającą statusu władnącej, służebność gruntowa rozciąga się na całą powstałą w ten sposób nieruchomość ?

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2022 r., III CZP 14/22

​Po podziale nieruchomości władnącej, a następnie scaleniu wydzielonej w ten sposób części z inną nieruchomością, nie mającą statusu nieruchomości władnącej, służebność gruntowa rozciąga się
na całą powstałą w ten sposób nieruchomość.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 listopada 2021 r., II GSK 1703/21

Dopiero w przypadku braku możliwości ustanowienia służebności drogi koniecznej strona może wnieść o zezwolenie na lokalizację zjazdu bezpośrednio z drogi krajowej. Należy to rozumieć w ten sposób, że postępowanie w sprawie ustanowienia drogi koniecznej winno wyprzedzać wystąpienie na drogę administracyjną o lokalizację zjazdu, a organ administracyjny nie ma uprawnienia do przewidywania ewentualnego rozstrzygnięcia sądowego w tej sprawie, czy też kalkulowania stopnia uciążliwości takiej służebności dla nieruchomości obciążonych. Nie jest zaś rzeczą organów administracji ani sądu administracyjnego ocena, czy możliwe jest ustanowienie w konkretnych okolicznościach służebności drogi koniecznej, gdyż ta kwestia, w razie braku porozumienia między zainteresowanymi, może być oceniona tylko przez sąd cywilny.

Postanowienie  Sądu Najwyższego  z dnia 12 maja 2021 r., IV CSKP 16/21

Ustawodawca w art. 145 § 1 k.c. oznaczył przesłanki ustanowienia służebności drogi koniecznej. Z przepisu wynika, że taka służebność jest ustanawiana dla nieruchomości, która nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich."Odpowiedniość" dostępu do drogi publicznej jest pojęciem relatywnym i ocennym, w związku z czym decydujące znaczenie w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej mają okoliczności faktyczne konkretnej sprawy, z uwzględnieniem konieczności należytego wyważenia interesów wnioskodawcy (właściciela nieruchomości mającej stać się władnącą) i właścicieli nieruchomości, które mają być obciążone służebnością. W art. 145 § 2 i 3 k.c. ustawodawca określił natomiast kryteria, z zachowaniem których należy wyznaczyć przebieg ustanawianej służebności. Sięgnięcie do nich następuje jednak dopiero wtedy, gdy ustalone zostaną przesłanki zastosowania w sprawie art. 145 § 1 k.c., a do tego w niniejszej sprawie nie doszło.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2021 r., I CSK 77/21

Najmniejsze  obciążenie nieruchomości,  przez  które  ma  prowadzić  droga konieczna (art. 145 § 2 k.c.), nie zawsze  wymaga  przeprowadzenia  tej  drogi  wzdłuż  linii  najkrótszej  i  przy najniższych kosztach. Przesłanka ta podlega ocenie w okolicznościach konkretnej sprawy,  z  uwzględnieniem  kryterium społeczno-gospodarczego   przeznaczenia nieruchomości. Pojęcie interesu społeczno-gospodarczego, które wymienia art. 145 § 3 k.c., nie  zostało  ustawowo  zdefiniowane.  Samo  już  określenie,  iż  chodzi o „interes społeczno-gospodarczy”, wyznacza płaszczyznę jego oceny, przenosząc ją  na  grunt  stosunków  społecznych,  w  tym  sąsiedzkich  i rodzinnych i ekonomicznych  czy  gospodarczych  uczestników  postępowania.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2021 r.

​Samo ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 k.c.) nie oznacza zmiany  przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku w rozumieniu art. 36 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie  zabytków i opiece nad zabytkami (jedn. tekst: Dz. U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.).

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2020 r., II CSK 69/19

Wprawdzie w art. 291 k.c. ustawodawca przyznał roszczenie o zmianę treści i sposobu wykonywania służebności wyłącznie właścicielowi nieruchomości obciążonej, ale zważywszy na fakt,  że  interes  gospodarczy  uzasadniający  taką  zmianę  może  leżeć  także  po stronie  właściciela  nieruchomości  władnącej,  omawianą  regulację  należy  uznać za ułomną i niespójną. W związku z czym, uprawnienia właściciela nieruchomości władnącej  do  zmiany  treści  służebności  lub  sposobu  jej  wykonywania  należy poszukiwać  w  ogólnym  przepisie  normującym  ustanowienie  służebności  drogi koniecznej (…) stosując również pomocniczo, na zasadzie analogii, przesłankę „ważnej potrzeby gospodarczej”, o której stanowi art. 291 k.c. (…)

Artykuł 291 k.c. dotyczy zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej z ważnej potrzeby gospodarczej po stronie nieruchomości obciążonej. Ważna  potrzeba  gospodarcza  musi  mieć  charakter  obiektywny  i  nie  wystarczy subiektywne przekonanie właściciela nieruchomości. Przepis nie precyzuje pojęcia „ważnej  potrzeby  gospodarczej”,  pozostawiając  sądowi  jej  ocenę  na  tle okolicznościach  konkretnej  sprawie.  Ocena  ta  powinna  być  uwarunkowana starannym    wyważeniem  interesów  obu  nieruchomości.  Ważna  potrzeba gospodarcza  musi wystąpić  po ustanowieniu  służebności  gruntowej,  a  której doniosłość  przemawia  za  celowością  rozwiązania  dotychczasowego  zakresu i sposobu  wykonywania  służebności  w  świetle  zmienionych  warunków  jej ustanowienia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2020 r., III CZ 5/20

Postępowanie o ustanowienie służebności drogi koniecznej służy przede wszystkim ochronie prywatnych praw podmiotowych uczestników, zwłaszcza w tym zakresie, w jakim dotyczy określenia przebiegu pasa służebności. W interesie starannie działającego uczestnika jest zatem baczyć, czy proponowany przez biegłego przebieg drogi koniecznej nie koliduje z urządzeniami na gruncie, w tym posadowionymi przez uczestnika w toku postępowania i podnieść w toku postępowania ewentualną kolizję, względnie - ryzyko takiej kolizji, przytaczając stosowne twierdzenia faktyczne.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2019 r., II CSK 510/18

Przeznaczenie nieruchomości na cel publiczny w rozumieniu art. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami nie wyłącza tej nieruchomości z obrotu cywilnoprawnego i nie stanowi przeszkody do nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej obciążającej tę nieruchomość, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2019 r., IV CSK 525/17

Wynagrodzenie, o którym sąd w postępowaniu o ustanowienie służebności drogi koniecznej z urzędu orzeka na podstawie art. 145 § 1 k.c., stanowi ekwiwalent korzyści, jaką uzyskuje właściciel nieruchomości władnącej kosztem nieruchomości obciążonej wskutek ustanowienie tej służebności. Na rozmiar tej korzyści mogą mieć wpływ różne czynniki, zależne od okoliczności konkretnego przypadku, uwzględniane według stanu z chwili orzekania przez sąd (art. 316 § 1 k.p.c.). W szczególności rozmiar tej korzyści wyznaczający wielkość wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej może być kształtowany przez wzrost użyteczności nieruchomości władnącej, podniesienie komfortu korzystania z tej nieruchomości, podwyższenie jej wartości rynkowej, koszty i nakłady na urządzenie drogi koniecznej nie poniesione przez właściciela nieruchomości władnącej, uszczerbek doznany przez właściciela nieruchomości obciążonej wskutek ustanowienia służebności. Nie bez znaczenia będą tu oczywiście warunki miejscowe, jak i to, o jakiego rodzaju nieruchomości chodzi.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2019 r., I CSK 30/19

W art. 145 §1 k.c. mowa jest o odpowiednim dostępie do drogi publicznej, jako przesłanki uzasadniającej żądanie ustanowienia drogi koniecznej. Odpowiedni dostęp do drogi publicznej to taki, który umożliwia korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem, tj. normalne, gospodarcze wykorzystanie nieruchomości. (…) O  tym,  czy istniejący  dostęp  jest  odpowiedni  decydują  więc  każdorazowo  okoliczności konkretnej sprawy. W postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej należy więc określić, jakie warunki powinien spełniać dostęp do drogi publicznej ze względu na położenie, wielkość i ukształtowanie danej nieruchomości oraz gospodarcze przeznaczenie  determinujący sposób jej wykorzystywania, aby był to dostęp odpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2019 r., II CSK 492/18

Brak dostępu do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1 Kodeksu cywilnego oznacza brak prawnie zagwarantowanego połączenia nieruchomości izolowanej z siecią dróg publicznych, zaś za taki szlak nie może być uznana droga, po której właściciel nieruchomości pozbawionej dostępu, lub inne osoby korzystające z tej nieruchomości komunikują się grzecznościowo lub na podstawie stosunku obligacyjnego z właścicielem nieruchomości sąsiedniej.