Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2018 r., IV CSK 103/17

 Umowa z następcą, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2017 r. poz. 2336), to szczególny rodzaj umowy zobowiązującej do przeniesienia własności gospodarstwa rolnego. Charakterystyczne dla tego typu umów jest to, że rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego na następcę może żądać od niego świadczeń przewidzianych art. 908 § 1 k.c. w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny. Umowa taka, w zależności od przyjętego wariantu, spełnia funkcje darowizny lub dożywocia, jednocześnie nie będąc żadną z tych umów. (…) Celem jej zawarcia jest uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z czym wiąże się wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń polegająca na tym, że utrata mocy jednej pociąga za sobą utratę mocy drugiej z tych czynności. Tego rodzaju powiązanie czynności rolnika, następcy i państwa (świadczeniodawcy) sprawia, że umowa przekazania gospodarstwa następcy nie mieści się w katalogu umów uregulowanych w kodeksie cywilnym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest obecnie pogląd, że gospodarstwo rolne przekazane następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej, w wyniku zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego pomiędzy nim a przekazującym, wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (zob. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 25 listopada 2005 r., III CZP 59/05, OSNC 2006, Nr 5, poz. 79 oraz postanowienia: z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 218/13, niepubl. i z dnia 6 września 2013 r., V CSK 417/12, niepubl.). Decydujące znaczenie dla określenia, czy przekazane następcy gospodarstwo rolne stanowi majątek wspólny małżonków, ma czas nabycia i obowiązujący ich ustrój majątkowy. Jeżeli następca, któremu przekazane zostało gospodarstwo pozostawał w ustroju wspólności ustawowej, to nabyte w czasie jej trwania gospodarstwo, na podstawie art. 31 § 1 k.r.o., stanowi majątek wspólny małżonków.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2016 r., II CSK 636/15

Wybór rodzaju umowy prowadzącej do wyzbycia się gospodarstwa rolnego należy do stron. Mogą je stanowić umowy określone w tej ustawie jako umowy z następcą (art. 84 i 85) lub przewidziane w kodeksie cywilnym umowy darowizny i dożywocia. Jeżeli rolnik zdecyduje się na jedną z umów przeniesienia własności gospodarstwa przewidzianych w kodeksie cywilnym, to nie może twierdzić, że jest to jednocześnie umowa z rolnikiem - następcą (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 218/13, LEX nr 1399855 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1997 r., III CKN 9/97, LEX nr 50765, a także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 34/00, LEX nr 52440). Tym bardziej nie może zmieniać kwalifikacji takiej umowy Sąd, rozpoznający sprawę, w której zgłoszone zostało żądanie rozwiązania umowy dożywocia (…). W sytuacji, gdy rolnik zdecydował się przenieść nieruchomość rolną na następcę na podstawie i zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym, zawierając z następcą umowę dożywocia (darowizny, sprzedaży), to wskazany w umowie cel uważać należy tylko za motyw jej zawarcia, który nie może przesądzać o kwalifikowaniu umowy jako umowy z następcą zawartej na podstawie art. 85 i nast. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.