Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 stycznia 2023 r., II OSK 2010/22

Zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, w przypadku budowy lub przebudowy drogi budowa lub przebudowa zjazdów dotychczas istniejących należy do zarządcy drogi. Celem tej normy jest ochrona właścicieli nieruchomości przylegających do drogi objętej inwestycją, przed pozbawieniem dostępu do drogi publicznej i tzw. pośrednim wywłaszczeniem. Ma to szczególne znaczenie, gdy wskutek inwestycji drogowej zmieniają się uwarunkowania dotyczące obsługi komunikacyjnej sąsiadujących z drogą nieruchomości.

Wyjaśnienia więc wymaga, że zjazdem istniejącym, w rozumieniu art. 29 w ust. 2 ustawy o drogach, jest wyłącznie zjazd wybudowany legalnie, zgodnie z unormowaniem art. 29 w ust. 1 tej ustawy, a więc po uzyskaniu, w drodze decyzji administracyjnej, zezwolenia zarządcy drogi na lokalizację zjazdu lub przebudowę zjazdu i po uzyskaniu pozwolenia na budowę (wg. stanu prawnego obowiązującego uprzednio). Przez użyte w ustawie określenie "zjazd istniejący" rozumieć bowiem należy stan prawny, a więc wyłącznie zjazd wybudowany w sposób zgodny z prawem, a nie stan faktyczny, a więc samo istnienie zjazdu w terenie. Z faktu, że w przypadku budowy lub przebudowy drogi na zarządcy drogi ciąży obowiązek budowy lub przebudowy zjazdów, nie wynika, że zarządca ma obowiązek budowy zjazdu na każdą nieruchomość położoną przy drodze, która dotychczas takiego zjazdu nie miała urządzonego.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 sierpnia 2022 r., II OSK 1186/22

Zajęcie nieruchomości pod budowę zbiornika retencyjnego stanowiącego integralną część infrastruktury drogowej niezbędną do obsługi projektowanego układu drogowego nie stanowi ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości czasowo potrzebnej do zrealizowania wskazanej inwestycji, lecz ma charakter trwały, z uwagi na który wymaga ono przejęcia przez Skarb Państwa bądź jednostkę samorządu terytorialnego prawa własności nieruchomości, na której zlokalizowany ma być ten zbiornik w trybie określonym w art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 1363). Do realizacji tego zbiornika nie znajduje zastosowania art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2021 r., poz. 1899)

Postanowienie  Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 maja 2022 r., II GSK 551/22 

Jak wynika z (…) art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (u.d.p.), do obowiązków zarządcy drogi należy między innymi remont, utrzymanie i ochrony dróg. Punkt 4 art. 20 ustawy określa, że do zadań zarządcy drogi należy między innymi utrzymanie nawierzchni drogi. W punkcie 11 powołanej regulacji na zarządcę drogi nałożono natomiast obowiązek wykonywania robót interwencyjnych, utrzymaniowych oraz zabezpieczających.

(…) fakt, że omawiany przepis nie wskazuje w jakikolwiek sposób na ramy czasowe lub sposób ich ustalania przy realizacji zadań zarządcy drogi nie oznacza, że ramy te każdorazowo w przypadku wymienionych obowiązków remontu, utrzymania i ochrony dróg, utrzymania nawierzchni drogi oraz wykonywania robót interwencyjnych, utrzymaniowych i zabezpieczających, nie będą wynikały z zaistniałych zdarzeń losowych lub potrzeb uczestników ruchu drogowego w sprawnym i bezpiecznym korzystaniu z dróg w związku z ich eksploatacją lub uszkodzeniem.

Powołane obowiązki zarządcy, przede wszystkim zaś obowiązek z punktu 11, wykonywania robót interwencyjnych, robót utrzymaniowych i zabezpieczających, może stanowić postawę materialną interesu prawnego w rozumieniu art. 101a, w zw. z art. 101 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (u.s.g.), w przypadku gdy niedopełnienie tego obowiązku wpływać może
na wykonywanie prawa własności - może naruszać prawo do korzystania w sposób swobodny i niezakłócony z własnej nieruchomości.

* * *

Czy sprawca wypadku komunikacyjnego i zakład ubezpieczeń, z którym sprawca związany jest umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, odpowiadają za szkodę wyrządzoną zarządcy drogi a polegającą na zanieczyszczeniu jezdni płynami silnikowymi ?

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2022 r., III CZP 9/22

Sprawca wypadku komunikacyjnego i zakład ubezpieczeń, z którym sprawca wypadku jest związany umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, odpowiadają wobec zarządcy drogi za szkodę spowodowaną zanieczyszczeniami drogi płynami silnikowymi.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 kwietnia 2021 r., II GSK 1004/18

Przepisy o drogach publicznych określające dopuszczalne naciski osi pojazdu, do których odwołuje się ustawodawca definiując w art. 2 pkt 35a ustawy Prawo – o ruchu drogowym "pojazd nienormatywny", to zarówno przepisy ustawy o drogach publicznych, jak i przepisy dotyczące dróg zamieszczone w ustawie Prawo o ruchu drogowym i w przepisach wykonawczych do tej ustawy.

Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 10 stycznia 2020 r., I CSK 563/18  

Zarządca drogi (art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, jedn. tekst: Dz. U. z 2018 r., poz. 2068 ze zm.) nie ma podmiotowości prawnej w sferze prawa cywilnego.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 listopada 2018 r., II OSK 2675/18

Zaprojektowanie w granicach pasa drogi publicznej zieleni przydrożnej mieści się w pojęciu inwestycji drogowej w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2031, ze zm.), co potwierdza treść art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 260).

wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 czerwca 2017 r., I SA/Wa 415/17

Zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną  (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.), nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, niestanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem. Powołany przepis określa normatywne przesłanki, których łączne wystąpienie powoduje, że grunty nie stanowiące własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego stały się z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 r. ich własnością.

W orzecznictwie sądów administracyjnych wyraźnie akcentuje się, że zajęcie nieruchomości pod drogę oraz jej urządzenie na tej właśnie nieruchomości w dacie 31 grudnia 1998 r. musi być w sposób niebudzący wątpliwości udowodnione, bowiem art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. dotyczy tylko terenów zajętych przed dniem wejścia w życie ustawy pod drogi publiczne i jako takich funkcjonujących w dniu 31 grudnia 1998 r. Zajęcie terenu i wybudowanie drogi publicznej stworzyło bowiem w takiej sytuacji nieodwracalny stan faktyczny. Powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie, a niespełnienie chociażby jednej z nich wyklucza możliwość nabycia przez Skarb Państwa lub właściwą jednostkę samorządu terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. prawa własności nieruchomości, na podstawie tego przepisu.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 marca 2018 r., I OSK 1895/16

Regulacje prawne dotyczące nabywania nieruchomości pod drogi przewidziane w art.73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) i w art. 98 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami są odrębnymi opartymi na innych przesłankach unormowaniami przewidującymi przejmowanie nieruchomości na cele drogowe i określające zasady ustalenia odszkodowania za to przejęcie. Regulacje te nie nakładają się na siebie, co oznacza, że jeżeli działki zajęte pod drogi publiczne przeszły z dniem 1 stycznia 1999 r. na własność odpowiednich podmiotów na podstawie art.73 wskazanej wyżej ustawy, to nawet podział dokonywany po dniu 1 stycznia 1999 r. musi uwzględniać stan prawny ustalony na podstawie art.73 ustawy z 1998 r., nawet jeżeli nie została wydana decyzja wojewody potwierdzająca ten stan (vide: Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz pod redakcją Gerarda Bieńka. LexisNexis Warszawa 2011 r., str.489). Jeśli więc przejęcie gruntu nastąpiło na podstawie art. 73 ustawy z 1998 r., to przyznanie odszkodowania nie może nastąpić na podstawie art. 98 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 lutego 2018 r., I OSK 841/16

Przepis art. 73 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) przewiduje odszkodowanie za nieruchomości, które w dniu 31 grudnia 1998 r. pozostawały we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, niebędące ich własnością, a zarazem zajęte pod drogi publiczne, które z dniem 1 stycznia 1999 r. stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego. Odszkodowanie to mogło być przyznane wówczas, gdy właściciel takiej nieruchomości złożył stosowny wniosek w okresie między 1 stycznia 2001 r. a 31 grudnia 2005 r. Roszczenie o odszkodowanie wygasało z mocy prawa po upływie tego terminu. Podkreślić trzeba, ze regulacja ta była niejednokrotnie przedmiotem oceny, dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny, który w swoich orzeczeniach konsekwentnie stał na stanowisku, iż jest ona zgodna z Konstytucją RP (zob. wyrok TK z dnia 14 marca 2000 r., sygn. P 5/99; wyrok TK z dnia 20 lipca 2004 r., sygn. SK 11/02; wyrok TK z dnia 15 września 2009 r., sygn.. P 33/09 oraz
wyrok TK z dnia 19 maja 2011 r., sygn. K 20/09).

Termin wskazany w art. 73 ust. 4 przepisów wprowadzających ma charakter materialny, co oznacza, że nie podlega on przywróceniu, niezależnie od powodów jakie były przyczyną jego uchybienia.
W konsekwencji złożenie wniosku o odszkodowanie już po tym terminie czyni roszczenie bezpodstawnym, jako że wygasło ono z mocy prawa po upływie tego terminu.