Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2023 r., III CZP 94/22

Artykuł 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju nie wyłącza możliwości zasiedzenia nieruchomości stanowiącej las państwowy.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2023 r., II CSKP 740/22

Nie można przyjąć, aby szczególny charakter nieruchomości przeznaczonych na cele obronności Państwa np. terenu przeznaczonego pod lotnisko wojskowe, który może pozostawać wyłącznie we władaniu Skarbu Państwa, uniemożliwiał zasiedzenie prawa własności nieruchomości włączonej do takiego obszaru przez Skarb Państwa, który jest jej samoistnym posiadaczem. Przyjęcie stanowiska, że w takim przypadku Skarb Państwa jest pozbawiony możliwości nabycia własności w drodze

zasiedzenia, nakazywałoby w konsekwencji także stwierdzenie, że wyłączone byłoby wówczas nabycie przez Skarb Państwa własności takiej nieruchomości także w drodze czynności prawnych, jako konsekwencji braku możliwości zmiany stanu prawnego nieruchomości.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2021 r., V CSKP 110/21

W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia istotne są okoliczności faktyczne i stan prawny w dacie rozpoczęcia i zakończenia biegu jego terminu, umożliwiające stwierdzenie, czy nieruchomość miała tzw."zdatność zasiedzeniową", czy doszło do jej objęcia w posiadanie samoistne, czy ewentualny ustawowy termin zasiedzenia rozpoczął bieg, upłynął bądź z przyczyn następczych uległ przerwaniu.”

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2021 r., IV CSKP 85/21

Okoliczność, że wniosek dotyczy zasiedzenia ułamkowych udziałów we współwłasności nieruchomości nie oznacza, że nie należy uwzględnić okresu wcześniejszego samoistnego posiadania całej nieruchomości, która dopiero później stała się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych. Nie ma wątpliwości, że zasiedzenie ułamkowych udziałów we współwłasności nieruchomości jest możliwe także wtedy, gdy ktoś wcześniej  (…) już posiada samoistnie i zasiaduje całą nieruchomość będącą następnie przedmiotem współwłasności. (…)

Dostrzeżenia wymaga, że z przypadkiem nabycia ułamkowych części nieruchomości w drodze zasiedzenia możemy mieć do czynienia także w sytuacji, gdy ktoś posiada i zasiaduje nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, przy czym terminy zasiedzenia udziałów poszczególnych współwłaścicieli są różne na co może wpływać odmienny termin rozpoczęcia zasiadywania poszczególnych udziałów.  (…)

wniosek współwłaściciela o zniesienie współwłasności nieruchomości przerywa bieg zasiedzenia nieruchomości w stosunku do innego współwłaściciela, który jest posiadaczem nieruchomości (art. 175 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.)

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2021 r., IV CSKP 26/21

Norma wynikająca z art. 176 § 1 zd. 2 k.c. stanowi jedynie, że bez względu na to, w jakiej wierze uzyskał posiadanie samoistne obecny posiadacz, może on doliczyć posiadanie swego poprzednika jedynie wówczas, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza okres takiego posiadania wynosi przynajmniej 30 lat. (...) sensem działania art. 176 § 1 zd. 2 k.c. jest zasadniczo wyłączenie możliwości  doliczania  posiadania  samoistnego,  z  takim  skutkiem,  że następca prawny posiadacza w złej wierze, występując o stwierdzenie zasiedzenia, może liczyć jedynie na „własne” posiadanie samoistne, bez możliwości wsparcia się doliczeniem  posiadania  poprzednika,  chyba  że  łączny  okres  posiadania samoistnego  wynosi  przynajmniej  30  lat.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2020 r., I CSK 65/19

Wszczęcie postępowania o stwierdzenie zasiedzenia może prowadzić do przerwania zasiedzenia biegnącego na rzecz innego posiadacza jedynie wtedy, gdy po zakończeniu biegu zasiedzenia na rzecz jednego posiadacza rzecz została objęta w posiadanie samoistne przez inną osobę, zasiadującą ją przeciwko aktualnemu właścicielowi.

W przeciwnym razie wniosek o stwierdzenie zasiedzenia nie może być uznany za wniesiony przez legitymowaną osobę i prowadzący do przerwania biegu zasiedzenia (…)

Pozycja współposiadaczy wobec właściciela jest taka sama, a ich czynności zmierzające do stwierdzenia zasiedzenia na swoją rzecz nie skutkują przerwą biegu zasiedzenia na rzecz innych posiadaczy.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2020 r., II CSK 250/20

W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia nie ma zastosowania art. 670 § 1 KPC stanowiący o obowiązku badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, ponieważ prawidłowa wykładnia art. 610 § 1 KPC jednoznacznie wskazuje, że odesłanie zawarte w tym przepisie nakazujące w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia stosować odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące stwierdzenia nabycia spadku, nie obejmuje art. 670 § 1 KPC.

W doktrynie i orzecznictwie pogląd o dopuszczalności zasiedzenia przez jednego ze współwłaścicieli udziału innego współwłaściciela jest w pełni aprobowany jednakże podkreśla się, że ogląd rzeczywistości ma następować z perspektywy zachowań zasiadującego. To jego zachowanie, wyraźnie manifestowania na zewnątrz - w sposób jawny dla otoczenia, w szczególności wobec tych współwłaścicieli - ma wskazywać na wolę władania całą rzeczą z wyłączeniem innych współwłaścicieli.

Zastosowanie w takim wypadku domniemania z art. 339 KC wymaga wykazania przez współwłaściciela, że posiada rzecz ponad swoje prawo wynikające ze współwłasności. Surowe wymagania wobec współwłaściciela zmieniającego zakres posiadania samoistnego uzasadnione jest bezpieczeństwem stosunków prawnych i ochroną własności, która narażona byłaby na uszczerbek gdyby współwłaściciel - uprawniony do współposiadania całości - mógł łatwo doprowadzić do utraty praw pozostałych współwłaścicieli, powołując się na zmianę swojej woli.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2020 r., III CSK 213/19

Konieczność wydania postanowienia wstępnego w tzw. sprawach działowych zachodzi wówczas, gdy niezbędne jest rozstrzygnięcie co do samego składu masy podlegającej podziałowi i rozliczeniu. Stwierdzenie zasiedzenia składnika masy jako sposób pierwotnego, a nie pochodnego nabycia prawa własności wyklucza możliwość objęcia go podziałem i eliminuje obowiązek rozliczeń między następcami prawnymi osób, którym przysługiwał on uprzednio. (…)

Spory o własność w rozumieniu art. 688 KPC w zw. z art. 618 § 1 KPC wynikają m.in. z podniesionego w postępowaniu o dział spadku przez jednego ze spadkobierców zarzutu, że nabył rzecz należącą do spadku na własność przez zasiedzenie. Jest to sprawa o „prawo własności” w rozumieniu art. 618 § 1 KPC, która mieści się w pojęciu sporu o to, czy pewien przedmiot, w tym i nieruchomość, należy do spadku w rozumieniu art. 685 KPC.

Od postanowień sądu drugiej instancji wydawanych w sprawie o zniesienie współwłasności albo w sprawie o dział spadku rozstrzygających spory przewidziane w art. 618 § 1 KPC skarga kasacyjna nie przysługuje, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż kwota określona w art. 5191 § 4 pkt 4 KPC (obecnie kwota ta wynosi 150 000 zł). Dotyczy to także wypadku, w którym chodzi o postanowienie sądu drugiej instancji rozstrzygające spór co do nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie przez współwłaściciela lub współspadkobiercę, gdyż spór taki należy do kategorii sporów o własność w rozumieniu art. 618 § 1 KPC. Reguła ta obejmuje także sytuację, w której - z mocy art. 618 § 2 KPC - nastąpiło przekazanie sądowi rozpoznającemu sprawę o zniesienie współwłasności lub sprawę o dział spadku wcześniej wszczętej, odrębnej sprawy o stwierdzenie nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2020 r., IV CSK 33/19

Choć w świetle art. 336 k.c. o posiadaniu samoistnym decyduje wyłącznie faktyczne władanie rzeczą w zamiarze posiadania jak właściciel, to ustalenie charakteru władztwa: czy stanowi ono posiadanie samoistne (konieczne do zasiedzenia), czy też nie, może wymagać odwołania się do podstawy objęcia rzeczy we władanie oraz szeregu innych okoliczności, albowiem np. sam fakt uprawiania gruntu przez określoną osobę nie pozwala stwierdzić, czy chodzi tu o akty właścicielskiego władania (posiadanie samoistne), czy też o korzystanie z gruntu w ramach dzierżawy (posiadanie zależne) albo wykonywanie usługi zleconej przez właściciela, dzierżawcę lub kogoś innego.

W (…) stosunkach rodzinnych uzasadniających powierzenie wykonywania pieczy nad nieruchomością członkom rodziny (np. z powodu wyjazdu zagranicznego), niezbędna jest jednoznaczna manifestacja zmiany stosunku do nieruchomości ze strony posiadacza - posiadacz winien jednoznacznie na zewnętrz zamanifestować, że nie będzie już posiadał nieruchomości alieno nomine, lecz na swoją wyłącznie rzecz - suo nomine. (…) O ile za zmianę tę uznane być nie mogą wykonywanie władztwa faktycznego nad nieruchomości, pobieranie z niej pożytków i ponoszenie ciężarów publicznoprawnych, skoro wszystkie te elementy występowały już w okresie posiadania zależnego, o tyle działania mające na celu uregulowanie na swoją rzecz własności spornych działek w trybie uwłaszczenia wraz ze złożeniem zapewnienia, że nikt nie rości sobie praw do nieruchomości, za taką wyraźną i jednoznaczną manifestację poczytane być mogą.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2020 r., II CSK 402/19

Lokal w budynku może być wprawdzie przedmiotem zasiedzenia, jeżeli został uprzednio wyodrębniony i stanowi samodzielną nieruchomość lokalową (art. 46 § 1 k.c.), jednak odrębna własność lokalu nie może powstać w drodze zasiedzenia. 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2019 r.,  II CSK 510/18 

Decyzję o wyłączeniu możliwości zasiedzenia określonych rzeczy władny jest podjąć ustawodawca, przy czym może to nastąpić w drodze wyraźnej dyspozycji ustawowej (jak miało to miejsce w art. 177 Kodeksu cywilnego, który w okresie od 1 stycznia 1965 r. do 30 września 1990 r. wyłączał możliwość zasiedzenia nieruchomości państwowych, czy też jak ma to obecnie zastosowanie do nieruchomości rolnych na mocy art. 172 § 3 k.c.), lub też niejako pośrednio poprzez ograniczenie podmiotów, którym może przysługiwać prawo własności określonej rzeczy, do podmiotów prawa publicznego (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego). Tego rodzaju regulacja przewidziana jest w odniesieniu do dróg publicznych, co do których art. 2a ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych stanowi, że własność takich dróg może przysługiwać Skarbowi Państwa lub samorządowi.

W konsekwencji w orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalone uznać trzeba stanowisko o niedopuszczalności zasiedzenia gruntu będącego częścią drogi publicznej, przy czym wyłączenie zasiedzenia odnosi się do takich nieruchomości będących drogami publicznymi, które po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego są budową przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, a nie nieruchomości dopiero przeznaczonych pod drogę publiczną.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2019 r., I CSK 207/18

Przepis art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. Nr 97, poz. 1051 ze zm.) nie wyłącza nabycia przez zasiedzenie nieruchomości Skarbu Państwa stanowiącej las państwowy w rozumieniu art. 1 pkt 3 tej ustawy, na zasadach określonych w art. 172 i nast. Kodeksu cywilnego.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2018 r., I CSK 693/17

 Celem zasiedzenia jest uporządkowanie długotrwałych stosunków prawnorzeczowych i zmobilizowanie właściciela do zajęcia się przedmiotem swojej własności, funkcją zaś przerwy biegu terminu zasiedzenia jest uniemożliwienie posiadaczowi zasiedzenia nieruchomości lub innego prawa. Jednym ze sposobów przerwania biegu zasiedzenia jest wytoczenie odpowiedniego powództwa lub złożenie wniosku, o których mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. (…) według Sądu Najwyższego czynności, o których mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c., nie muszą zmierzać bezpośrednio do pozbawienia posiadacza posiadania nieruchomości, ale mogą też zmierzać do ustalenia prawa własności, do nowego ukształtowania stosunków pomiędzy właścicielem a posiadaczem, w tym do zmiany charakteru posiadania.

(…) Zdaniem Sądu Najwyższego, podobne skutki w odniesieniu do biegu terminu zasiedzenia własności nieruchomości wywołuje zawezwanie do próby ugodowej zawierające żądanie właściciela wykupu zabudowanej nieruchomości na podstawie art. 231 § 2 k.c., zgodnie z proponowanymi w wezwaniu warunkami ugody. Według dominującego w piśmiennictwie i orzecznictwie poglądu wniosek o zawezwanie do próby ugodowej jest co do zasady czynnością, która przerywa bieg przedawnienia, czy zasiedzenia.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., III CZP 1/18

W postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości zakaz zmiany postanowienia na niekorzyść uczestnika postępowania wnoszącego apelację (art. 384, w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu zasiedzenia przez sąd drugiej instancji w innej dacie, niż uczynił to sąd pierwszej instancji

 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2017 r., III CZP 25/17

Jeżeli wnioskodawca - kierując sprawę do sądu powszechnego - nie identyfikuje swojej ochrony prawnej z przebiegiem granicy między jego nieruchomością a nieruchomością sąsiednią w oparciu o istniejące dokumenty, lecz wywodzi swoje prawo z faktu długoletniego posiadania i w sposób wyraźny wskazuje, że realizuje swoje roszczenie na podstawie przepisów regulujących zasiedzenie, przytaczając okoliczności adekwatne do przesłanek wymaganych dla tej instytucji (art. 172 k.c.), bez znaczenia pozostaje okoliczność, że żądane stwierdzenie zasiedzenia dotyczy przygranicznego pasa gruntu. (…) nie jest wyłączona możliwość domagania się zasiedzenia części nieruchomości i to niezależnie od tego, jakie jest jej położenie w stosunku do nieruchomości wnioskodawcy.

Uchwała Sądu Najwyższego (3) z dnia 22 marca 2017 r., III CZP 49/16

Samoistny posiadacz nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste może nabyć jej własność przez zasiedzenie.

17 kwietnia 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 100/17, podjął uchwałę następującej treści:

Wytoczenie powództwa o wydanie nieruchomości przez osobę niebędącą jej właścicielem przeciwko posiadaczowi samoistnemu nie przerywa biegu zasiedzenia przez niego własności tej nieruchomości (art. 123 § 1 pkt 1 w zw. z art. 175 k.c.).

Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 21 marca 2017 r., sygn. akt V Ca 1536/16, przekazanego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 15 września 2017 r., sygn. akt III CZP 41/17, do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu tego Sądu:

„Czy dojdzie do skutecznego przerwania biegu terminu zasiedzenia w sytuacji kiedy powództwo o wydanie nieruchomości wytacza przeciwko posiadaczowi samoistnemu użytkownik wieczysty, w stosunku do którego zainicjowano dopiero 6 lat później postępowanie o stwierdzenie nieważności umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, zakończone prawomocnym orzeczeniem z dnia 12 czerwca 2013 r. stwierdzającym tę nieważność?”

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2017 r., III CZP 49/17

 Stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania także wtedy, gdy z ich twierdzeń oraz ustaleń sądu wynika, że na skutek zasiedzenia nieruchomość weszła do majątku wspólnego wnioskodawcy oraz jego małżonka, którego wniosek nie dotyczył. W takiej sytuacji sąd powinien jednak zwrócić uwagę uczestników na ewentualną potrzebę zmiany wniosku.